آسیب‏شناسى آخر الزمان

 

قرآن کریم در سوره مائده، آیه 54، دوره‏اى را به نام دوره ارتداد براى جوامعاسلامى پیش‌بینى کرده، مى‏فرماید.
یا ایها الذین آمنوا من یرتد منکم عن دینه فسوف یات الله بقوم یحبهم و یحبونهاذلة على المومنین اعزة على الکافرین یجاهدون فى سبیل الله و لا یخافون لومة لائمذلک فضل الله یؤتیه من یشاء و الله واسع علیم
اى کسانى که ایمان آورده‏اید، هر که از شما از دینش بازگردد چه باک; زودا که خدامردمى را بیاورد که دوستشان بدارد و دوستش بدارند . در برابر مؤمنان فروتنند و دربرابر کافران سرکش; در راه خدا جهاد مى‏کنند و از ملامت هیچ ملامتگرى نمى‏هراسنداین فضل خداست که به هر کس که خواهد ارزانى دارد، و خداوند بخشاینده و داناست
بر اساس این آیه شریفه و با توجه به برداشتى که علامه طباطبایى (قدس سره) در جلدپنجم تفسیر المیزان در توضیح این آیه شریفه داشته‏اند و با توجه به روایاتى که ازاهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) رسیده است مى‏توان پیش‏گویى‏هایى براى آینده جوامعاسلامى، از جهت فرهنگى، سیاسى و اقتصادى داشت . از جمله پیش‏گویى‏ها این استکه در دوران پایانى عمر زمان و یا به تعبیر خود روایات آخرالزمان جوامع اسلامى ومسلمین دچار دو حرکت متعاکس از نظر برخورد با ارزش‏ها مى‏شوند
در آخرالزمان دو گروه مقابل هم قرار مى‏گیرند: عده‏اىگرفتار فساد و فتنه دوره آخرالزمان و دچار مشکلات مى‏شوند و به عبارتى میکروب‏هایىکه در آخرالزمان وجود دارند در روح آنها نفوذ مى‏کند و دین آنها را دچار مشکلمى‏کند  

 

و در نقطه مقابل دقیقا در همان زمان گروه دیگرى وجود دارند که آنها در برابراین حوادث و این آفات اجتماعى و یا دینى مقاومت و صبورى مى‏کنند، پایمردى از خودشاننشان مى‏دهند و آنها مى‏توانند از زمینه‏سازان فرج آقا و مولا امام زمان (علیه السلام) باشند
بر اساس پیش‏گویى قرآن دوره ارتدادى براى جوامع اسلامى و مسلمین ممکن است رخبدهد و در نقطه مقابل به جاى افرادى که مرتد شده‏اند انسان‏هاى دیگرى با خصوصیاتىکه آیه شریفه یک یک آنها را ذکر مى‏کند، جایگزین مى‏شوند . از این مطلب بر مى‏آیدکه جوامع اسلامى و مخصوصا جوامعى که از نظر بنیه هاى اعتقادى دچار ضعف‏هایى هستندیک دوره ارتداد یا برگشت از ارزش‏هاى دینى را پیش رو خواهند داشت . البته در نقطهمقابل انسان‏هایى خواهند بود که جایگزین این انسان‏هاى مرتد مى‏شوند
 
ارتداد در اینجا به معنى برگشت از اصول اعتقادى نیست; آنچنان که در فقه مصطلحاست . بلکه یک اصطلاح قرآنى است که به معنى برگشت از ارزش‏هاست . وقتى که به روایات اسلامى مراجعه مىشود  مى‏توان دریافت : در آنها هم نشانه‏هایى بر این موضوع وجود داردبر همین اساس، بحثى تنظیم شده است  به نام آسیب شناسى آخرالزمان، یعنى آفت‏هایى کهممکن است گروه‏هایى از مردم و یا ارزش‏ها و مقدسات در دوره آخر الزمان گرفتار آنبشوند . به عبارتى وقتى که خانواده و برخورد پدر و مادر و فرزندان دردوره آخر الزمان از دیدگاه روایات مورد دقت قرار مى‏ گیرد معلوم می شود  که آسیب‏ها وآفت‏هایى در خانواده‏ها و در ارتباط بین افراد و اعضاء خانواده ممکن است وجود داشتهباشد که اگر همه مؤمنین این آفت‏ها و آسیب‏ها را به دقت از دیدگاه معصومین (علیهم السلام) موردمطالعه قرار بدهند چند نتیجه براى آنها خواهد داشت
نتیجه اول این است که آنها براى اینکه در دامن این آفت‏ها و آسیب‏ها نیفتند براىخودشان نوعى حراست و حفاظت ایجاد مى‏کنند .
نتیجه دیگر اینکه براى آنها زمینه یکنحوه پیش بینى و زمان شناسى فراهم مى‏شود
بحث از مقابله دو گروه در آخرالزمان، که در روایات به آناشاره شده، از آن رو بر شیعیان لازم است که جایگاه خود را و وظیفه خود را بهشکل روشن در این اتفاقات و وقایعى که ممکن است‏به شکلى در جوامع اسلامى اتفاق بیفتدیا در حال اتفاق باشد، بدانند و بتوانند خود را در برابر اتفاق‏هاى ناگوارشمصونیت‏ببخشند و ان شاء الله از کسانى باشند که جزء سربازان و نوکران آقا امام زمان(عجل الله فرجه) قرار دارند
در دوره آخرالزمان بر اساس این آیه شریفه یک دوره بازگشت از ارزش‏ها وجود داردکه با مراجعه به روایات تفصیل ، تفسیر و تبیین این بازگشت به دقت دیده می شوددر روایات از یک سو آسیب‏هایى که در آخرالزمان متوجه مقدسات و ارزش‏هایى چون امر بهمعروف و نهى از منکر، قرآن، اذان، برخورد با علما و ... مى‏شود ذکر شده است . ازسوى دیگر آسیب‏هایى که براى آحاد مردم جامعه; مانند علما، حکام، پدر و مادرها،فرزندان، زنان و مردان پیش مى‏آید یکى یکى به آنها اشاره شده است
  

 

از دیدگاه دیگر مى‏توان به این قصه این جور نگاه کرد که آسیب‏هایى ممکن استاز نظر اقتصادى، سیاسى و اخلاقى و اعتقادى گریبانگیر مردم شود که علم به اینآسیب‏ها نوعى روشنى در ذهن انسان ایجاد مى‏کند، افقى را باز مى‏کند که باعث مى‏شودانسان مواظبت‏هاى جدى نسبت‏به خودش داشته باشد و وظیفه خودش را بهتر تشخیص دهد
حضرت استاد مطهرى در کتابى که درباره حضرت مهدى (علیه السلام) دارند به همین آیه شریفهاشاره مى‏کنند
این آیه شریفه مى‏فرماید: اى کسانى که ایمان آورده‏اید اگر عده‏اى از شما درپایبندى به اصول و ارزش‏هاى دینى دچار برگشت و ارتجاع و ارتداد شدند خداوند متعالگروه دیگرى از مؤمنین را جانشین مى‏کند که آنها در مرحله دیندارى و دین باورى بسیاربسیار قوى و خالصانه عمل مى‏کنند . گروهى که جانشین شما هستند با این خصوصیات هستندکه «یحبهم و یحبونه‏» ; آنها خداوند متعال را دوست دارند و خداوند متعال هم ایشانرا دوست دارند که یک پیوند عاطفى دو طرفه بین این گروه از مؤمنین و خداوند و از طرفخداوند با این افراد وجود دارد .
 از خصوصیات دیگرى که اینها دارند این است که دربرابر مؤمنین انسان‏هاى متواضع و فروتنى هستند «اذلة على المؤمنین‏» که نشان دهندهارتباط سالم اجتماعى است که بین این گروه مؤمنین وجود دارد
صفت‏بعدى که خداوند متعال براى این گروه ذکر مى‏کند مى‏فرماید: «اعزة علىالکافرین‏»؛ در برابر بیگانگان فکرى و در برابر کسانى که از نظر فکرى انسان‏هاىسالمى نیستند و در حد کفر و نفاق هستند، موضع‏گیرى سخت دارند و هیچ نرمشى در برابرآنها نشان نمى‏دهند
صفت‏بعدى این گروه جانشین ، این است که «یجاهدون فى سبیل الله‏» ; در مسیر خداوندمتعال از خودشان و از مال خودشان مایه مى‏گذارند . اینها روحیه جهادى و یا بهعبارتى روحیه بسیجى دارند و در مسیر خدا از همه موجودى‏هاى خودشان سعى مى‏کنند کهمصرف کنند .
و باز صفت دیگر «و لایخافون لومة لائم‏»؛ این چنین افرادى که جانشینگروه مرتد هستند کسانى هستند که از سرزنش سرزنش کنندگان و ملامت‏ها، از هر سویى کهباشد ترس و ابایى ندارند و در برابر جنگ روانى که از طرف دشمن به آنها اعمال مى‏شودمقاومت دارند
بعد نهایتا خداوند متعال مى‏فرماید: «ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء»؛ این گروهجانشین با این خصوصیات کسانى هستند که شامل فضل خداوند متعال هستند و بعدمى‏فرماید: «والله واسع علیم‏
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دستشان را بر شانه سلمان زدند و فرمودندمن هولاء»؛ این گروه جانشینى که کاملا معتقد و جدى وارد میدان دین مى‏شوند و آنآسیب‏هاى دوره آخرالزمان کمتر مى‏تواند در آنها نفوذ کند از ایرانیانى هستند کهمعتقد و پا برجا هستند و آنها مى‏توانند مروج و مؤید دین در آن مقطع زمانى باشند
از این آیه استفاده مى‏شود که در آخرالزمان دو گروه مقابل هم قرار مى‏گیرندعده‏اى گرفتار فساد و فتنه دوره آخرالزمان و دچار مشکلات مى‏شوند و به عبارتىمیکروب‏هایى که در آخرالزمان وجود دارند در روح آنها نفوذ مى‏کند و دین آنها رادچار مشکل مى‏کند و در نقطه مقابل دقیقا در همان زمان گروه دیگرى وجود دارند کهآنها در برابر این حوادث و این آفات اجتماعى و یا دینى مقاومت و صبورى مى‏کنند،پایمردى از خودشان نشان مى‏دهند و آنها مى‏توانند از زمینه‏سازان فرج آقا و مولاامام زمان (ع) باشند  

 
بد نیست این مطلب به عنوان مژده تقدیم شود ، مژده‏اى که شاید براى آنهاکه معتقد به حرکت در مسیر امام زمان (علیه السلام) هستند، بشارت بسیار زیبایى باشد و نقطهحرکتى باشد براى اینکه هر چه بیشتر در مسیر امام زمان (علیه السلام) و ترویج فرهنگ اهل‏بیت علیهم السلام) تلاش بیشترى شود
ذیل همین آیه شریفه روایتى است که در چند تفسیر، از جمله در تفسیر المیزان ومجمع البیان هم نقل شده است. در این روایت آمده است که وقتى این آیه نازل مى‏شود ازپیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سؤال مى‏شود که این گروه جانشین چه کسانى هستند؟ در یک روایت‏بسیارکوتاه و زیبا که براى همه ایرانیان مؤمن مى‏تواند این مژده خیر و بشارتى باشد آمدهاست: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دستشان را بر شانه سلمان زدند و فرمودند «من هولاء»؛ این گروهجانشینى که کاملا معتقد و جدى وارد میدان دین مى‏شوند و آن آسیب‏هاى دوره آخرالزمانکمتر مى‏تواند در آنها نفوذ کند از ایرانیانى هستند که معتقد و پا برجا هستند وآنها مى‏توانند مروج و مؤید دین در آن مقطع زمانى باشند
این شاید خودش جاى بحث مفصل داشته باشد که ما مى‏توانیم این آیات و روایات را درکنار هم بگذاریم و شوق دیندارى بیشتر و روح فداکارى بیشتر در مسیر دین را درجوان‏هایمان که استعداد دیندارى بالاتر و بهترى دارند احیاء کنیم . که این به صورتجداگانه مى‏تواند مورد بحث قرار بگیرد . فقط به عنوان یک مژده : در بعضى از روایات، این گروه جانشین از نسل سلمان فارسى هستند و یا بهعبارتى صحیح‏تر که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «به سلمان، سلمان فارسى نگویید، سلمانمحمدى (صلی الله علیه و آله) بگویید» و اینها از تبار سلمان محمدى (صلی الله علیه و آله) هستند 

 

به هر حال این آیه شریفه خبر مى‏دهد از اینکه در یک قطعه‏اى از زمان گروهى ازامت اسلامى دچار ارتداد و برگشت از ارزش‏ها مى‏شوند و در زندگى هر یک از آنها یکىاز آفت‏ها و میکروب‏هاى خاص از نظر اقتصادى، سیاسى، اعتقادى و اخلاقى وارد مى‏شودگروهى در نقطه مقابل آنها با خصلت‏هایى که در آیه شریفه ذکر شده وارد مى‏شوند وپرچم دفاع از دین را بر دوش مى‏کشند . دقیقا وقتى که به روایات رجوع شود درعلائم آخرالزمان مى‏توانیم نشانه‏هاى دو گروه را یک یک پیدا نمود . این گروهى که ازاعوان، انصار و یاران حضرت مهدى (علیه السلام) هستند، چند خصوصیتشان در آیه شریفه بیان شدهاست
بر اساس پیش‏گویى قرآن دوره ارتدادى براى جوامع اسلامى و مسلمین ممکن است رخبدهد و در نقطه مقابل به جاى افرادى که مرتد شده‏اند انسان‏هاى دیگرى با خصوصیاتىکه آیه شریفه یک یک آنها را ذکر مى‏کند، جایگزین مى‏شوند
آنها کسانى هستند که خدا را دوست دارند و خدا هم آنها را دوست دارد . کسانىهستند که در برابر مؤمنین فروتنند در برابر کافرین سربلند و عزیز زندگى مى‏کنندکسانى هستند که اهل جهاد هستند و نهایتا کسانى نیستند که با جنگ روانى از میدانبیرون بروند . این چند خصوصیتى که در آیه شریفه ذکر مى‏کند
اما، کسانى که حقیقتا پیرو اهل‏بیت (علیهم السلام) باشند نشانه‏هاى دیگرى هم دارند که درروایات به شکل تفصیلى توضیح داده شده است . در مورد گروهى هم که دچار ارتدادمى‏شوند در روایات نشانه‏هاى زیادى از ایشان دیده می شود که مى‏توان با مطالعهروایات به خصوصیت اخلاقى و نشانه‏هاى تفصیلى این گروه پى برد
مراد از بحث آسیب‏شناسى دوره آخرالزمان این است که: افرادى را که درآخرالزمان دچار ارتداد از ارزش‏ها مى‏شوند به تفصیل طبقه بندى کرده و به خصوصیاتآنها پى برده شود
در روایات بر این مطلب تاکید شده که آن آسیب‏ها و آفت‏هایى را که در آخرالزمانوجود دارد بشناسید; زیرا اگر آنها را نشناسید ممکن است دامن شما را هم بگیرد . لذااگر شیعیان چنین مطالعه تفصیلى داشته باشند مى‏توانند جایگاه خود را مشخص کنند کهآیا از کسانى هستند که نشانه‏هاى ارتداد از ارزش‏ها در زندگى آنها آشکار است‏یااز کسانى هستند که جانشین این گروه مرتد مى‏توانند باشند؟
 
بنابراین با توجه به بحث از مقابله دو گروه در آخرالزمان، که در روایات به آن اشاره شده، بر همه شیعیان لازم است که  جایگاه خود و وظیفه خود را به شکل روشن در ایناتفاقات و وقایعى که ممکن است‏به شکلى در جوامع اسلامى اتفاق بیفتد یا در حال اتفاقباشد، بدانند و بتوانند خود را در برابر اتفاق‏هاى ناگوارش مصونیت‏ببخشند و انشاء الله از کسانى باشند که جزء سربازان و خدمتگزاران آقا امام زمان (علیه السلام) قرار دارند
در بررسى آیات و روایات مربوط به آخر الزمان مى‏توان تقسیم بندى‏ها و طبقهبندى‏هاى متفاوتى ارایه کرد . یک تقسیم بندى این است که روایات بر اساس گروه‏ها و افرادمختلفى که در آخرالزمان دچار آسیب و آفت مى‏شوند بررسى شوند; یعنىوضعیت زنان، مردان، جوانان و ... در آخر الزمان به تفکیک مورد بررسى قرار گیردوتقسیم بندى دیگر این است که بر اساس آفت‏ها و آسیب‏هاى مختلفى که گریبان‏گیر جوامعاسلامى مى‏شود، یعنى آفت‏هاى اعتقادى، اقتصادى، اخلاقى و ... به بررسى روایاتپرداخته شود.